Kỹ năng làm bài nghị luận trong các dạng đề so sánh văn học

Đánh giá bài viết

Nghị luận văn học so sánh chính là dạng bài “khó nhằn” bởi phạm vi vấn đề cần nghị luận thường sẽ không nằm trong một tác phẩm. Hơn nữa, dạng bài này còn khá mới và chưa được cụ thể hóa thành bài học trong sách giáo khoa.

Nếu để ý đề thi từ năm 2014 trở về trước, thì các dạng đề so sánh văn học, cũng như các kiểu bài nghị luận so sánh văn học thường xuất hiện trong các đề thi khối C, vấn đề cần nghị luận thường nằm ở 2 tác phẩm văn học. Đây là kiểu bài nghị luận văn học có yêu cầu cao về kiến thức và kỹ năng.

Nhận định về kỹ năng cần có với các dạng đề so sánh văn học

Từ trước đến nay, với khái niệm “so sánh” trong văn học thường được học sinh hiểu nhiều cách. Có bạn hiểu là so sánh văn học như là biện pháp tu từ từ vựng trong tiếng Việt. Cũng có bạn đã hiểu so sánh như một thao tác lập luận trong số thao tác cần thiết của một bài làm văn.

Còn trong bài viết này, chúng ta sẽ chỉ bàn về khái niệm so sánh dưới góc độ một phương pháp và là một cách thức trình bày khi viết bài nghị luận, tức là như một kiểu bài nghị luận.

các dạng đề so sánh văn học
các dạng đề so sánh văn học

Mục đích của kiểu bài này trước tiên hết và quan trọng là để chỉ ra được chỗ giống nhau và khác nhau giữa các đối tượng so sánh, từ đó thấy được những mặt kế thừa, cũng như những điểm cách tân của các dạng đề so sánh văn học và cũng là của từng khuynh hướng văn học, của giai đoạn văn học, tác giả, tác phẩm.

Thấy được vẻ đẹp rất riêng của từng tác phẩm; cũng như sự đa dạng muôn màu của phong cách nhà văn, góp phần hình thành nên kỹ năng lý giải nguyên nhân của sự khác nhau giữa các hiện tượng văn học.

Nhận định về kỹ năng cần có với các dạng đề so sánh văn học - các dạng đề so sánh văn học
Nhận định về kỹ năng cần có với các dạng đề so sánh văn học – các dạng đề so sánh văn học

Đối tượng của các bài nghị luận văn học dạng so sánh rất đa dạng. Đó có thể sẽ là một khuynh hướng văn học, hay là một giai đoạn văn học hay các tác phẩm cụ thể.

Đề có thể cũng yêu cầu so sánh 2-3 tác phẩm với nhau hoặc những yếu tố khác nhau trong cùng một tác phẩm. Bình diện những vấn đề so sánh cũng rất rộng, bao gồm: đề tài, nhân vật, cốt truyện, tình huống, cái tôi trữ tình, chi tiết nghệ thuật, nghệ thuật trần thuật, phong cách nghệ thuật…

Xem thêm: 10 lời thề của Hippocrate

Ví dụ cụ thể giúp học sinh có cách làm bài văn so sánh, làm dạng bài nghị luận so sánh văn học như sau:

Đề bài:

Cảm nhận của các anh/chị về những vẻ đẹp khuất lấp của nhân vật người vợ nhặt (Vợ nhặt – Kim Lân) và với nhân vật người đàn bà hàng chài (Chiếc thuyền ngoài xa – Nguyễn Minh Châu).

Hoặc:

(1) “Đá ở đây đã từ ngàn năm vẫn mai phục hết trong lòng sông, hình như mỗi một lần có chiếc thuyền nào xuất hiện ở quãng ầm ầm mà quạnh hiu thế này, mỗi lần có chiếc thuyền nào nhô vào đường ngoặt sông là một số hòn lại nhổm cả dậy để vồ lấy thuyền. Mặt hòn nào hòn nấy cũng trông ngỗ ngược, hòn nào cũng nhăn nhúm, méo mó hơn cả cái mặt nước chỗ này”.

Ta cùng nhìn lại tác phẩm (Người lái đò sông Đà – của Nguyễn Tuân)

(2) “Trước khi đi về đến vùng châu thổ êm đềm, nó đã là một bản trường ca của khu rừng già, rầm rộ giữa bóng cây đại ngàn, mãnh liệt qua những thác, cuộn xoáy theo như những cơn lốc vào những đáy vực bí ẩn, và cũng có lúc nó đã trở nên dịu dàng và say đắm giữa những dặm dài chói lọi màu đỏ của hoa đỗ quyên rừng. Giữa lòng Trường Sơn này, sông Hương đã sống một nửa cuộc đời mình như một cô giá Di – gan phóng khoáng và man dại”.

Ví dụ cụ thể giúp học sinh có cách làm bài văn so sánh, làm dạng bài nghị luận so sánh văn học - các dạng đề so sánh văn học
Ví dụ cụ thể giúp học sinh có cách làm bài văn so sánh, làm dạng bài nghị luận so sánh văn học – các dạng đề so sánh văn học

Ta cùng nhìn lại tác phẩm (Ai đã đặt tên cho dòng sông của – Hoàng Phủ Ngọc Tường)

Anh/chị hãy làm sáng tỏ tất cả những nét giống nhau và khác nhau trong phong cách nghệ thuật của tác giả Nguyễn Tuân và Hoàng Phủ Ngọc Tường qua hai đoạn trích trên.

Hướng dẫn:

Để bao quát hết được các đối tượng nói trên trong phạm vi một bài viết là điều không khả thi, chính vì vậy Học viện thẩm mỹ Gangwhoo chỉ dừng lại ở việc phác thảo một dàn ý cơ bản đề, để hướng dẫn các bạn cách làm bài văn so sánh, từ đó học sinh có thể vận dụng linh hoạt nhằm giải quyết vấn đề.

Cũng giống như với bất kì một dạng văn nghị luận nào khác, kiểu bài nghị luận văn học sẽ so sánh cũng cần đảm bảo đúng và đủ cấu trúc 3 phần: Mở bài, thân bài và kết bài.

  1. Mở bài

– Dẫn dắt (mở bài gián tiếp)

Học sinh hãy nên tìm một điểm chung nào đó của hai đối tượng để dẫn dắt. Cách mở bài này không nên chỉ tạo nên sự gắn kết của đối tượng ngay từ đầu mà còn tạo được hứng thú cho người đọc.

– Giới thiệu khái quát nhất về các đối tượng so sánh

Chỉ cần giới thiệu thật ngắn gọn, đủ thông tin chính và nêu được đối tượng. Tránh tình trạng làm mở bài quá dài hoạc lan man.

  1. Thân bài
  2. Cảm nhận và phân tích các đối tượng

* Phân tích đối tượng cần so sánh thứ nhất

* Phân tích đối tượng cần so sánh thứ hai

Lần lượt phân tích các nội dung và nghệ thuật của hai đối tượng. Mức độ đầy đủ nhưng không cần quá chi tiết, dàn trải giống như bài nghị luận về nội dung một tác phẩm, để tránh tình trạng không đáp ứng đủ thời gian. Bước này vận dụng sự kết hợp nhiều thao tác lập luận nhưng chủ yếu là thao tác lập luận phân tích..

  1. So sánh các đối tượng

* Nét tương đồng

* Nét khác biệt

Sau khi phân tích và làm rõ từng đối tượng, chúng ta tiến hành so sánh để chỉ ra được nét tương đồng và khác biệt trên cả hai phương diện: nội dung và nghệ thuật. Bước này đòi hỏi cần phải có sự cân nhắc chọn lọc, tránh tình trạng so sánh tràn lan hoạc không tương ứng ở các bình diện.

Để làm tốt được bước này cần kết hợp nhiều thao tác lập luận nhưng chủ yếu vẫn là thao tác lập luận phân tích và thao tác lập luận so sánh.

* Lý giải cho sự tương đồng, khác biệt giữa hai đối tượng

Để lí giải sự tương đồng và khác biệt của các đối tượng, chúng ta cần dựa trên bối cảnh xã hội, văn hóa mà từng đối tượng tồn tại; phong cách nhà văn; đặc trưng thi pháp của thời kì văn học…

Bước này nhiều thao tác lập luận nhưng chủ yếu là thao tác lập luận phân tích.

  1. Kết bài

– Khái quát được nét giống nhau và những điểm khác nhau tiêu biểu.

– Có thể nêu được cảm nghĩ của bản thân.

các dạng đề so sánh văn học - Hướng dẫn chi tiết
các dạng đề so sánh văn học – Hướng dẫn chi tiết

Tổng hợp 22 – 23 dạng bài so sánh văn học và hướng dẫn cách làm

Sau đây Học viện thẩm mỹ Gangwhoo xin tổng hợp 22 – 23 dạng bài so sánh văn học và hướng dẫn được cách làm, các thí sinh có thể tham khảo để chuẩn bị cho kỳ thi quan trọng sắp tới. (Download “22 dạng bài so sánh văn học và hướng dẫn cách làm” tại đây và 23 dạng bài so sánh văn học tại đây)